پیام دبیر کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران برای آغاز درس خارج «فقه حقوق آزادی های عمومی در اسلام»
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام و عرض ارادت به یکایک فضلا و دانش پژوهان ارجمندی که نسبت به شرکت در دوره تخصصی بررسی مبانی فقهی حقوق و آزادی های عمومی در اسلام اقدام نمودند وعرض سلام و امتنان به استاد ارجمند، فقیه و حقوقدان گرامی حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر ارسطا دامت تائیداته که پس از سالها تلاش فکری در حیطه موضوع بحث این دوره، با قبول پیشنهادات مکرر حقیر از چند ماه قبل تاکنون بررسی های مختلف به عمل آورده و در نهایت برای ارائه درس حاضر اعلام آمادگی کردند تا ضمن خدمت علمی مخلصانه و ماندگار در این زمینه، بدین ترتیب راهی باز شود که انشاء الله در آینده درسهای متعددی در حوزه های علمیه برای تبیین حقوق و آزادی های انسانی از منظر اندیشه اسلامی برقرار و بتوانیم از دریای معارف اسلامی استفاده لازم و متناسب با نیازها و پرسشهای متنوع بشر معاصر و آیندگان را بنمائیم، بدواً اجازه می خواهم از اینکه نتوانستم به جهت سخنرانی از قبل هماهنگ شده در نشست علمی مشترکِ گفتگوهای علمی ایران و اتریش، از تهران به قم آمده و در جلسه آغازین دوره حاضر حضوراً عرض ارادت نمایم، مراتب عذرخواهی خود را اعلام دارم. انشاءالله در جلسات آتی خدمت خواهم رسید و حضوراً عرض ارادت خواهم کرد. عجالتاً سه مطلب را جهت مزید استحضار شما عزیزان در مورد نگاه کمیسیون حقوق بشر اسلامی به این گونه تلاشهای علمی و برخی توضیحات مربوط به آینده کاربردی درس حاضر، بشرح زیر یادآور می شوم:
1-معارف اسلامی در ابعاد مختلف اعم از فلسفه وکلام، اخلاق وعرفان، فقه واصول، تفسیر قرآن وحدیث و دهها جنبه تخصصی دیگر، گنجینه فکری بسیار عظیمی هستند که در مجموع باید بدرستی بکار گرفته شوند تا در طول اعصار مختلف پاسخ نیازهای نظری و عملی بشر را داده و زمینه زندگی عزتمند و در طراز آموزه های الهی را فراهم و رستگاری واقعی و ابدی را به ارمغان آورند. ورود تخصصی و فنی در یک حوزه دانشی قطعاً ما را بی‌نیاز از سایر حوزه های معارف اسلامی نمی کند و نمی توان نگاه منظومه ای و جامع را به عنوان راهبرد کلان موفقیت نادیده گرفت، در عین حال، با توجه به ابعاد پیچیده علمی هر حوزه تخصصی و محدودیت عمر و ظرفیتهای انسانی، منطقی ترین راه حفظ پویائی اندیشه اسلامی در این است که هر حوزه تخصصی را عده‌ای از دانش پژوهان علوم اسلامی به صورت عمیق و با تمرکز لازم مورد مطالعه قرار دهند و در این راه تولید فکر و اندیشه نمایند تا بر غنای میراث فکری موجود افزوده شود. این امر خوشبختانه با فراز و فرود های متنوع قرنهاست در حوزه های علمیه جریان دارد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شاهد شکل گیری حوزه های تخصصی جدید متناسب با نیازها و اقتضائات کنونی بوده و هستیم. در میان حوزه های تخصی علوم و معارف اسلامی، دانش فقه اهمیتی بسیار دارد چرا که در این دانش باید جزئیات احکام اسلام در عرصه های مختلف زندگی بشر و طریقه درست انجام عبادات مشخص شود و یکایک مومنان بدانند که در کدام زمینه واجب است اقدامی را انجام دهند یا از انجام اقدامی خودداری ورزند و چه اموری مستحب، مکروه یا مباح هستند و از این رهگذر است که امکان نظام سازی دقیق حقوقی در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی فراهم می‌آید. حساسیت و نقش مؤثر و بی بدیل این دانش پیوند خورده با شریعت در اداره جامعه انسانی منطبق با اصول و بنیادهای اسلامی، ایجاب می‌کند که دائماً هم موضوعات مختلف نوپدید، رصد شده و در معرض بررسی دقیق فقهی قرار گیرد تا امری بی پاسخ عمیق و همه جانبه نماند و هم اینکه در میان فقها و متخصصین این حوزه معارف اسلامی دائماً نقد و نظرهای فنی و بحثهای روشمند جریان داشته باشد. وقتی به میراث چند هزار ساله فقه اسلامی و آثار گرانقدر بر جای مانده از فقهای عظام خصوصاً فقهای امامیه نظر می افکنیم، بروشنی در می‌یابیم که این ضرورتها در هر عصری مورد توجه فقهای عظام قرار گرفته و متناسب با فضای علمی هر عصر و امکانات و مقدورات موجود، دهها فروع موضوعی مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. با این حال، تحولات جامعه بشری در دهه های اخیر باعث شده که صدها بلکه هزاران موضوع جدید مطرح گردند که لازم است در خصوص هر مورد اعلام نظر فقهی دقیق صورت گیرد. در همین چارچوب، سالهاست که در سطح جهانی ما شاهد طرح سئوالات و بحثهای فنی بی شماری در حیطه حقوق و آزادی های انسانی هستیم. در این کشاکش رقابتهای فکری وکاربردی که گاه به مسیرهای انحرافی نیز منتهی شده و می شود، مکتبهای متنوع حضور دارند و تلاش می کنند تا منظومه فکری خود را معرفی کرده و با جذب بیشتر مخاطبان، آنرا در سطح جهانی کاربردی سازند. سوای این واقعیت،کم نیستند افراد یا نهادهائی که با انگیزه های مختلف، اندیشه های دینی را به طور عام و اندیشه اسلامی را به طور خاص هدف قرار داده و دهها اتهام و سخن ناروا را مطرح میسازند. از سوی دیگر، از یاد نبریم که درون خانواده جهان اسلام نیز ملتهای مختلف مسلمان از حاکمان خود اجرای موازین اسلامی برای رعایت حقوق و آزادی های انسانی را توقع داشته و مطالبه می کنند و همانگونه که در دو ساله گذشته جهان شاهد بود گاه ناچارند برای دفع حاکمان ظالم و سر سپرده قدرتهای نامشروع عالم قیام کرده و با تحمل سختی‌های بسیار اراده خود را بر امور کشورشان حاکم سازند. در کشور خود ما مردم متدین ایران به عنوان پیشگامان بیداری اسلامی در دوره معاصر، پس از سالها مبارزه با رژیم ستم شاهی، از طریق انقلاب اسلامی و با رهبری بی نظیر امام خمینی (ره) نظامی را پی افکندند که این روزها سی و پنجمین سال پس از پیروزی آنرا آغاز کرده و جشن گرفتیم. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مورد تائید بنیانگذار انقلاب اسلامی و مراجع عظام و اکثریت ملت قرار گرفته، منطبق با موازین اسلامی فصلی به حقوق ملت اختصاص یافته و ضرورت صیانت از کرامت انسانها در اصل دوم قانون اساسی در عداد مبانی نظام جمهوری اسلامی جای گرفته است. بر این اساس، طبیعی است که از زاویه درون خانواده جهان اسلام و یا سطح ملی نیز دائماً باید درخصوص ابعاد حقوقی و فقهی حق ها و آزادی های مردم بحث های فنی و عالمانه انجام شود تا تولیدات فکری ذیربط در قالب راهکارهای اقدام در عرصه عمل و اجرا و قانونگذاری مورد بهره‌برداری مناسب قرار گیرد و با تثبیت الگوی کارآمد جامعه اسلامی حافظ کرامت انسانها و تأمین کننده حداکثر شرائط مناسب برای رشد و کمال واقعی آحاد اعضای جامعه، این الگو در عرصه جهانی به عنوان بدیل مؤثری به جای دیگر مدلهای اداره جوامع بشری و سعادت کلیت جامعه جهانی معرفی شود.
ما با لحاظ نکات یاد شده و برخی نکات دیگر که ذکر آنها خارج از حوصله مجال حاضر است، سالهاست در کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران بی ادعا و صبورانه و با مشارکت افتخاری طیف وسیعی از نخبگان و فضلای دلسوز و متعهد حوزوی و دانشگاهی و البته با کمترین امکانات، در تلاشیم تا ظرفیتهای حوزه های علمیه و مراکز آموزش عالی برای تأمین هدف های بلند یادشده را در فرایند شکوفائی و بالندگی یاری رسانده و نقشی ولو اندک در این مسیر ایفا نمائیم. بر همین اساس، پس از برگزاری برنامه های متنوع آموزشی کوتاه مدت و ظرفیت‌سازی های لازم پژوهشی و آموزشی طی 16 سال گذشته در سراسر کشور و به ویژه طی 6 سال اخیر در قم، هم اینک زمان آن رسیده بود تا در سطوح عالی بررسی های اسلامی، درسهائی در زمینه حقوق و آزادی ها و مسئولیتهای انسانی از منظر فقهی، تفسیری، اخلاقی، فلسفی و سایر زمینه های تخصصی دایر شود. طبیعی است برای انجام این مهم مشورتهای زیادی با علما و اندیشمندان اسلامی و نهادهای تخصصی ذیربط انجام شد و از شخصیتهای فکری متعددی دعوت شد تا در این خصوص پیشقدم شده و به ارائه درس و کرسی های نظریه پردازی بپردازند. خدای متعال را شاکرم که اولین کرسی تخصصی دوره طولانی مدت تبیین حقوق و آزادی های عمومی در اسلام، امروز از منظر فقهی در قم دایر شد تا انشالله فتح بابی باشد که در آینده به تدریج کرسیهای ارائه دوره های تخصصی دیگر برای معرفی منظومه فکری اسلام راجع به حقوق، آزادیها و مسئولیتهای انسانها از منظر سایر جنبه های معارف اسلامی نیز توسط اساتید برجسته و ذیصلاح دایر شود. امیدوارم با پیگیری های به عمل آمده، در آینده نزدیک درس خارج فقه حقوق الانسان در تهران نیز توسط یکی از فقها و از اساتید برجسته حقوق دایر گردد.
2- در حیطه حقوق و آزادی های عمومی از منظر اندیشه اسلامی، به جز آثاری که توسط اساتید و علمای مختلف در سراسر جهان اسلام مبتنی بر منابع اسلامی اعم از قرآن کریم یا سنت پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصومین علیهم اسلام تدوین و منتشر شده، طی سالهای اخیر چند طرح علمی مبتنی بر منابع اسلامی در قالب اعلامیه یا بیانیه نیز تهیه گردیده که یک مورد آنها در سال 1990 میلادی/1369 شمسی به تصویب سازمان کنفرانس اسلامی رسیده است .استاد ارجمند درس حاضر بنا به آنچه به کمیسیون اعلام داشته اند همین مصوبه سازمان کنفرانس اسلامی که مبتنی بر چند اجلاس کارشناسی از جمله در تهران با حضور علما و اندیشمندان مختلف پیش نویس آن تهیه شده و سپس به تصویب مقامات سیاسی رسیده را قرار است از حیث مصادیق حق‌هائی که بررسی فقهی خواهد شد، به عنوان متن محور کلاس قرار دهند . علی ایحال، تمامی اسناد دیگر و هم چنین تعداد قابل توجهی از کتب و مقالات فارسی و عربی مربوط به حقوق بشر در اسلام، بزودی از سوی کمیسیون در قالب لوح های فشرده تقدیم یکایک شرکت کنندگان محترم خواهد شد. هم چنین در جریان دوره تخصصی درس حاضر، کمیسیون مرتباً تلاش خواهد کرد تا گزارشات مربوط به پرسشها و چالشهای فراروی در عرصه جهانی را در اختیار دانش پژوهان ارجمند قرار دهد تا فرایند بررسی های فقهی ذیربط با وقوف بیشتر بر موضوعات مطرح در سطح جهانی انجام شود. به علاوه، حاصل مباحث ماهیانه این دوره پس از تدوین لازم، در سطح کشوری و حتی فراملی نیز توزیع خواهد شد تا شیفتگان به مطالعات تخصصی در این حوزه از این محفل علمی پر امید اما آغازگر یک طرح جامع بررسی فقهی حقوق و آزادی ها در اسلام، استفاده لازم را بنمایند. نظر به وجود تفاهم نامه مشترک بین کمیسیون و رادیو معارف این امکان نیز فراهم است که مباحث این دوره از طریق رسانه یاد شده برای عموم مخاطبان پخش شود.
3- با توجه به پیگیری های کمیسیون برای اجرای درست درس حقوق بشر اسلامی در مقطع کارشناسی در رشته حقوق مراکز مختلف آموزش عالی و ایجاد رشته حقوق بشر اسلامی در سطوح کارشناسی ارشد و دکترای مراکز ذیربط دانشگاهی و حوزوی و هم چنین ایجاد رشته‌ای میان مراکز تخصصی حوزه در این خصوص، کاملاً واضح است که هر چه کرسی های علمی تولید فکر در سطوح مطالعات عالی حوزوی در این خصوص گسترش یابد، به عنوان پشتوانه بالفعل در اجرای هر چه بهتر آن مقاطع تحصیلی نیز مو‌ثر خواهد بود. فلذا امیدوارم دوستان ارجمند به نحوی در این درس و بحث، جدی و همه جانبه وارد شوند که انشاءالله بتوانند در آینده مددرسان خوبی برای تدریس در مراکز آموزش عالی دراین زمینه باشند. حضور بین المللی دوستانی که به زبان‌های متداول بین المللی نیز آشنا باشند و تأثیر گذاری مناسب در مجامع حقوقی جهانی، هم از جمله دغدغه‌هائی است که کمیسیون به چنین محافل علمی دارد. امیدوارم بتوانیم در این خصوص نیز نیروهایی شایسته و اثرگذار را در آینده معرفی کنیم.
در پایان، ضمن تشکر مجدد از برادر ارجمندم استاد ارسطا به جهت قبول ارائه درس حاضر و سپاسگذاری از یکایک فضلا و عزیزانی که با اشتیاق و انگیزه و دغدغه در این دوره شرکت نموده اند، از خداوند متعال سلامتی و توفیقات روز افزون شما را مسئلت دارم و امیدوارم که همه ما مشمول عنایات خداوند سبحان و توجهات حضرت ولیعصر ارواحنا له الفدا قرار گیریم. والسلام علیکم ورحمه الله. دعاگوی شما. ضیائی فر/91.11.29